Bố mẹ khi nào mới nhìn thấy 7 ĐIỂM MÙ?
Từ lâu mình cũng đã “lờ mờ” nhận ra những vấn đề trong phương pháp “sư phạm tại gia” của nhiều bố mẹ. Nhìn một đứa trẻ thế nào thì hơn một nửa là mình cũng trở bệnh nghề nghiệp, “bắt hình dong” đoán ra bố mẹ chúng thế ấy.
Nhưng lâu nay vì ngại va chạm, ngại phạm uý, ngại tùm lùm tà la… nên mình né tránh, không nói thẳng vấn đề này, nhiều khi cũng nghĩ không nên “giáo điều” khi mình còn nhỏ tuổi và chưa có con, dẫu rằng 10 năm đi dạy và tiếp xúc với đa dạng phụ huynh cũng đủ để cái cảm giác bóng đó không còn là bóng nữa.
Để rồi chuyến "du học” lần này, cứ ngồi xuống với chục người – từ giáo sư Stanford, đến hiệu trưởng của các trường phổ thông, từ viện nghiên cứu giáo dục cho đến tổ chức đình đám như Gates Foundation, từ các đại học sư phạm cho đến Bộ Giáo dục Mỹ - thì cả chục người cũng đều nói phụ huynh là MỘT trong BA mấu chốt của “cách mạng” giáo dục.
Tất nhiên không phải phụ huynh nào cũng dính chưởng mấy "điểm mù" này, nhưng con số "mù" chắc không hẳn là ít. Và hóa ra, những ĐIỂM MÙ của phụ huynh ở đâu, Tây hay Ta, cũng đều na ná giống nhau...
Điểm Mù Số 1: Bố Mẹ "Biết Tuốt"
Bố mẹ nào cũng yêu con và muốn con thành công. Vì vậy, nhiều bố mẹ không ngừng tìm hiểu, học hỏi để nâng cao phương pháp dạy con. Đó là một điều tốt đẹp. Nhưng thời nay diễn ra một thực trạng: bố mẹ đọc mỗi nơi một chút, hớt ván mỗi chỗ một tẹo, leo theo mỗi người một tí, và nhâm nhi mỗi khi một “triết lý”. Để rồi bố mẹ cứ như là… biết tuốt.
Có một câu nói kinh điển: A little knowledge of everything is just small thinking and that í really… dangerous – Một chút kiến thức của mọi thứ thì chỉ là tư duy nhỏ vụn, và điều đó thật là nguy hiểm. Nguy hiểm là vì khi cái gì cũng biết một chút, nó dẫn đến cái ảo tưởng cho nhiều bố mẹ là cái gì tôi nói cũng đúng. Để rồi, họ làm khó chính những người làm giáo dục tuy không “biết tuốt” nhưng lại biết sâu, và họ đòi hỏi quá nhiều thứ mà không chịu dừng lại, suy nghĩ thật lâu về hai chữ: BỘI THỰC.
Và đúng là tụi nhỏ giờ nhiều đứa bị bội thực thật, cũng vì cái sự "biết tuốt" đó. Chúng cái gì cũng có nhưng cái gì cũng phe phẩy, điểm xuyến qua loa. Hỏi chúng thêm chừng 5-10 phút về bất cứ thứ gì là thấy chúng… hụt hơi, trả lời vài ba phát rồi “đứt tiếng"; còn hỏi về những thứ sâu xa, trừu tượng hơn một chút là chúng đứt tư duy và gãy kiến thức chỉ trong... một nốt nhạc.
Điểm Mù Số 2: Bố Mẹ Làm Tuốt
Bố mẹ thời @ bận rộn làm kinh tế, thật ra là một điều mà mình cảm phục vì đó có thể là sự hy sinh. Nhưng tiếc thay vì nhiều bố mẹ không để ý nên dẫn đến một hệ quả hơi buồn: thời gian eo hẹp, nên nóng vội và không kiên nhẫn. Vì vậy, có gì con làm không được, nghĩ không ra, hay làm lâu quá thì thôi, để bố mẹ xử lý giùm cho nhanh, để còn ăn cơm, làm việc hay thậm chí... đi chơi.
Vì lẽ đó mới có những đứa trẻ lớn rồi mà kỹ năng tự lập còn mong manh, quản lý cảm xúc thì lỏng lẻo, năng lực tự tư duy thì thiếu hụt, độ lì và sức bền thì ốm yếu. Chính bố mẹ chúng nhiều khi đã vô tình – chứ chẳng hề cố ý – tước đoạt đi cái QUYỀN được VƯỢT KHÓ của chúng. Cá chép không tự vượt vũ môn thì sao hoá rồng được?
Đã bao nhiêu lần mình chỉ cho một tờ giấy trắng và một cây bút, bắt tụi nhỏ ngồi suy nghĩ cho ra câu chữ để viết, viết cái gì cũng được. Mới có 5-10 phút đầu mà tụi nó đã ngọ nguậy không yên, kêu gào thảm khốc, phàn nàn um sùm vì chắc lâu giờ chúng có phải bị “bóc lột” tư duy như thế đâu. Vậy rồi mình cứ “cắn răng” phớt lờ cho chúng ngồi im đến phút thứ 15 thì não đứa nào cũng quay trở lại đúng chức năng bẩm sinh: ngồi im và suy nghĩ. Dẫu có đứa mỗi phút chỉ rặn ra được vài từ, nhưng tất cả là sản phẩm tự nhiên của tư duy.
Và tư duy cũng vì đó mà lớn lên như lẽ tự nhiên.
Điểm Mù Số 3: Bố Mẹ Cho Con Quà Nè
Dường như giờ đây với mỗi việc con làm đều sẽ có quà, từ cái nhỏ như cục kẹo cho đến quần áo, giày dép, rồi điện thoại, máy tính, và một chuyến đi chơi xa. Nhưng rồi chính bố mẹ cũng quên mất một lẽ ở đời: lòng tham càng đào càng sâu, và tưởng thưởng vật chất cho trẻ nhỏ nhiều quá không khác nào khuếch đại tính cách ưa đòi hỏi của chúng.
Để rồi chúng sẽ chẳng bao giờ nhận ra món quà đẹp nhất và có ý nghĩa nhất của mọi nỗ lực chính là sự tích lũy của kiến thức, sự vươn vai của tư duy, sự đong đầy của kỹ năng và sự tròn trịa của tính cách. Đó mới chính là những tài sản lâu bền và quý giá nhất, chứ không phải những thứ xài một lần rồi thôi, xài vài năm lại đổi và mỗi năm lại thò ra một kiểu mới.
Để rồi đến khi vào đại học và đi làm, chúng mới nhận ra ở ngoài kia, nhiều lúc chúng có nỗ lực thật nhiều cũng chưa chắc có quà dâng đến tận mắt. Và vì chờ “lâu” quá mà chưa thấy quà như lâu nay bố mẹ hay "dạy", nên chúng cứ thế mà từ bỏ nỗ lực nhiều khi… quá sớm.
Điểm Mù Số 4: Bố Mẹ Ra Rả Sỉ Vả
Khi bố mẹ đã dọn sẵn đường và chăm bón tận nơi rồi mà con vẫn không bắt kịp với mong đợi, cộng thêm việc nhiều bố mẹ hầu như đều lờ mờ về sự phát triển tâm sinh lý của lũ trẻ, nên bố mẹ cứ thế mà “ra rả” vào đầu tụi nhỏ những thứ khó nghe. Một vài lần thì có thể không sao – “thương cho roi cho vọt” – nhưng làm riết rồi thành quán tính. Chính bố mẹ cũng không kiểm soát được bản thân và mọi thứ bắt đầu vượt ngưỡng giới hạn của nó.
Những lời so sánh, chỉ trích, la mắng đúng là có giá trị ngắn hạn tức thời – bố mẹ hạ hỏa trong lòng của bố mẹ và con cái vâng dạ, răm rắp làm theo – nhưng cái điểm mù chính là những gì xảy ra ở thì tương lai. Những đứa trẻ cứ như là quả bóng căng đầy khí, im lìm nhưng rất dễ nổ; chỉ cần thêm một lời nói hay hành động nhỏ như cây kim thôi cũng có thể là nước vỡ đê và nhiều hệ quả không lường ập tới.
Mọi lời khen chê nên chuyển thành góp ý và phân tích cái chưa được cũng như cái được của con. Cái hay của giáo dục chính là nhận thức và khắc phục những điểm yếu, song song với ghi nhận và phát huy những thế mạnh, chứ không phải liếc con mắt nhà hàng xóm bên trái, ngó con mắt sang nhà hàng xóm bên phải, ở đâu cũng thấy có thứ để so sánh và lấy cớ để… ra rả sỉ vả con.
Điểm Mù Số 5: Bố Mẹ Cho Con Thoải Mái "Tới Bến"
Đã không biết bao lần ngồi trò chuyện với bố mẹ về chuyện “Sao con học hoài không thấy tiến bộ?”, thì câu mình hỏi ngược lại đầu tiên không phải là con học trường nào, thầy cô nào dạy con, mà là… thời khóa biểu ở nhà ra sao.
Và khi đó bố mẹ mới giật mình nhận ra "điểm mù" này: Mỗi ngày là một kiểu cấu trúc lịch học, chơi bời, sinh hoạt, ăn ngủ,… chệch choạc. Con làm gì cũng không có giới hạn, chừng mực: xem tivi, lướt youtube, đọc truyện, chơi game, ôm ipad, chat chit nhăng nhít… lúc đầu là vài phút, rồi kéo dài thành vài tiếng khi nào không hay. Vậy là cái não của chúng nó chỉ toàn thấy vui khi được ôm ấp những thứ đó thôi, chứ cầm cây bút nhẹ hều lên là đã than nặng.
Thậm chí giờ đây chúng đi học trên trường hay ở trung tâm thì lại được nhiều nơi “hay ho” quăng cho mấy cái máy công nghệ với thông điệp quảng cáo “trên mây”, mà chính họ cũng không biết cái gì gọi là cognitive overload – não quá tải. Và cái thứ gọi là công nghệ tiên tiến đó, nếu không biết kiểm soát và cân bằng tổng thời gian tiếp xúc với công nghệ trong một ngày của đứa trẻ, thì đang PHÁ NÃO của tụi nhỏ nhiều hơn là mấy thứ lợi ích hay ho mà họ ca tụng.
Nhiều khi nói thật, mình phát sợ trước sự vô ý thức và lắm lúc mù quáng đó của những người làm giáo dục. Chỉ biết quảng cáo cho hay ho thôi mà không chịu nghiêm túc nghiên cứu, tìm hiểu cho thật kỹ mỗi thiết bị công cụ đặt vào tay một đứa trẻ nguy hiểm đến mức nào, nếu như không cân đối được lịch sinh hoạt tổng thể của đứa trẻ và hiểu rõ tính cách, tâm lý của đứa trẻ ra sao rồi mới... công nghệ hoá.
Điểm Số 6: Bố Mẹ Muốn Tất
Ở trên trường học môn gì, ở đâu có thi cử gì, chỗ nào có thầy cô giỏi, nơi nào có chương trình nghe thấy hay, bố mẹ sẽ đầu tư hết cho con. Một ý niệm khởi nguồn thật quý và thật đẹp nhưng đâu đó lại xuất hiện sự “ôm đồm”, “chạy sô”, “ăn xổi”, để rồi những đứa trẻ phải gồng gánh quá nhiều mong đợi và ước mơ của bố mẹ chúng mà nhiều khi chúng không còn thời gian để… thở, chứ đừng nói chi là... tiêu hoá và chuyển biến kiến thức thành... nội hàm.
Đó là chưa nói đến những thứ bố mẹ đang dắt chúng chạy theo chưa chắc gì đã là những thứ chúng thật sự cần cho tương lai. Để rồi mai kia, tất cả mới chợt nhận ra những điểm số hay huy chương đó thật ra không có giá trị gì mấy nếu như trong con người của đứa trẻ thiếu đi những kiến thức phổ thông, năng lực tư duy và kỹ năng nền tảng để tồn tại trong bất cứ môi trường giáo dục và công việc nào.
Khi đó, chúng chợt nhận ra học giỏi nhất lớp bao nhiêu năm qua chưa hẳn là tất cả vì ở ngoài kia người ta còn xem chúng có tư cách đạo đức hay không mới cho một suất học bổng, chúng có tư duy sáng tạo và nhanh gọn hay không mới để chúng bước lên khán đài, chúng có đủ kỹ năng xã hội hay không mới để chúng vào vị trí lãnh đạo, và chúng có đủ kiến thức sâu sắc hay không để họ chịu lắng nghe.
Nhưng 12 năm đi học phổ thông, do bận rộn vì mấy cái MUỐN TẤT đó của bố mẹ mà với những thứ quan trọng kia, chúng chỉ có thể “hớt” được mỗi thứ một chút, lớt phớt như gió thoảng qua.
Điểm Mù Số 7: Bố Mẹ "Mù Tịt"
Giờ đây con học gì, ai dạy con thế nào, bài vở trên trường ra sao, con làm gì khi ở nhà,... thì bố mẹ gần như không biết một tí gì, tất cả phó thác cho ông bà, giúp việc, gia sư hoặc thậm chí là tài xế, mà quên đi rằng người lẽ ra có sức ảnh hưởng lớn nhất tới một đứa trẻ chính là bố mẹ chứ có phải ai khác đâu.
Thậm chí, chúng yêu thích gì, chán ghét gì, hạnh phúc, vui vẻ hay buồn bã, hụt hẫng hay cô đơn,... thì bố mẹ cũng chưa có thời gian để định kỳ ngồi lại tâm sự cùng chúng, giúp chúng mở lòng. Để rồi cái khoảng cách giữa bố mẹ và con cái mỗi ngày một xa cách dần. Và những thái độ hay hành vi tiêu cực cũng từ đó mà xuất hiện, và mọi lỗi lầm đều được bố mẹ "nhẹ nhàng" phủi tay, đẩy sang cho thầy cô và nhà trường.
Dẫu một đứa trẻ có học trong một ngôi trường không tốt nhưng nếu ở nhà, bố mẹ chúng vẫn là những ngọn đèn vừa soi sáng vừa sưởi ấm cho chúng thì CÁI NEO về tính cách, nhận thức, đạo đức của chúng vẫn đủ mạnh để đập tan mấy thứ dở hơi ngoài kia mà chưa chắc chúng ta đã can thiệp được – là trường học, là thầy cô, là tài xế grab, thậm chí là cả xã hội.
Trong 4 kỹ năng - nghe nói đọc viết, nghe là cái đầu tiên đến với con người, nhưng giờ đây bố mẹ có lẽ đã đánh rơi cái kỹ năng trời ban đó rồi. Có nghe thì từ từ sẽ hiểu, có hiểu rồi mới bắt tay vào làm, và có làm thì mới thay đổi những đứa trẻ và thay đổi chính bản thân của bố mẹ được tốt đẹp hơn.
Thật ra viết bài này cũng cách đây vài hôm rồi, nhưng cứ lưỡng lự mãi không muốn đăng vì đụng chạm cũng hơi nhiều, không khéo lại toàn cà chua với trứng thối. Nhưng ngồi xuống với bao nhiêu người làm giáo dục ở đây thì chủ đề ĐIỂM MÙ của phụ huynh lại được mổ xẻ… dữ dội.
Một bác giáo sư về giáo dục ở Stanford bảo rằng: Bố mẹ quyết định hơn 50% thành công của đứa trẻ. Ở trường không cho tụi nhỏ được cái gì thì bố mẹ nên bù đắp cho nó cái đó.
Chúng thiếu kiến thức khi mà ở trường đa phần là học vẹt, thi rồi quên. Chúng thiếu tư duy khi mà ở trường không cho chúng sáng tạo, phản biện và tự động não. Chúng thiếu kỹ năng khi mà ở trường càng ngày càng luyện và càng thi. Chúng thiếu tính cách, nhân văn khi mà ở trường nhiều thầy cô không xem việc rèn nhân cách của học sinh là nhiệm vụ của họ.
Và điều chúng không bao giờ có được ở trường – trừ vài trường hợp ngoại lệ – chính là thời gian và sự quan tâm, đồng hành của bố mẹ chúng. Vậy mà về nhà thì lại càng vắng bóng, trong khi NHÀ lẽ ra là nơi chúng được dạy bởi chính hai người thầy cô vĩ đại nhất cuộc đời của chúng: BỐ & MẸ.
Ai cũng biết làm bố mẹ là rất khó và là một công việc full-time cả đời. Nhưng trong thời buổi thông tin thì loạn như cào cào châu chấu, “triết lý giáo dục” thì nhiều như lẫu thập cẩm, thị trường thương mại thì chỉ chăm chú doanh thu với tiếng tăm, người làm giáo dục có tâm thì bị chê bai và hắt hủi, bố mẹ thì lại thích chạy nhanh, ôm đồm, bận rộn, hạch sách, phớt lờ và… tùm lum thứ khác.
Dẫu biết rằng những lỗi sai đó thì ai cũng mắc phải. Con người mà, đó là chuyện bình thường. Nhưng cái dở của sự VÔ TRI không bằng một cái dở khác – biết sai mà không nhận sai, nhận sai mà không thay đổi. Để rồi guồng chạy của tụi nhỏ vẫn vậy, thậm chí còn dày đặc hơn, và rồi mai kia khi đã nhận ra thì mọi thứ cũng “có tí” muộn màng.
Cứ mãi mong bố mẹ nhẫn nại hơn một chút, tìm hiểu kỹ hơn một chút, sâu sát với con hơn một chút, thấu hiểu và vị tha với con hơn một chút, thì có lẽ đường đi của nhiều đứa trẻ cũng vì thế sẽ sáng sủa và bình yên hơn một chút mà vẫn rộng thênh thang. Để một người đón nhận chúng như mình không phải cứ im lặng, nuốt đắng, và lại đi “chắp vá” những thứ mà giờ đây cũng khó đập đi xây lại từ đâu. Thời gian trôi qua rồi có lấy lại được đâu.
Đó là cái dở nhất của sự vô tri và cố chấp, của những cái tôi quá cao, và của những mong muốn quá nhiều. Và những người chịu thiệt lại là những người không đáng chịu thiệt nhất. Những đứa trẻ nhiều khi không khác gì những cánh chim mỏi mệt, chỉ muốn được nghỉ ngơi giữa bao cơn gió thổi… tùm lum hướng.
Khi nào trời mới lại sáng, để chúng biết mình nên bay về đâu nhỉ?
Thôi thì cứ hy vọng bố mẹ chúng sẽ nhận ra điểm mù và chịu đổi thay mỗi ngày một chút.
Vì chúng.
Nguồn tham khảo: thầy Hiếu
Nguồn tham khảo: thầy Hiếu
— feeling concerned in Seattle, WA, United States.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=10101206480116341&set=t.37007161
Jul 16, 2023
