Chiến lược đọc sách- Thu Hồng
Trang web đọc miễn phí:
https://readtheory.org/
Tìm Ý Chính/ Main Idea
Nhân dịp hôm nọ Thu Hồng có nói về đề thi môn ngữ văn (ELA) ở Mỹ và tầm quan trọng của việc đọc sách thể loại không hư cấu (nonfiction), hôm nay mình sẽ viết về một trong những chiến thuật đọc hiểu cho thể loại này: Tìm Ý chính (Main idea). Đây có thể được coi là chiến thuật đọc hiểu quan trọng nhất đối với thể loại sách không hư cấu/cung cấp thông tin.
Việc tìm ra được ý chính (main idea) cũng như các chi tiết hỗ trợ cho ý chính (supporting details) sẽ giúp các em đọc hiểu dễ dàng những văn bản như bài báo, sách giáo khoa, đoạn văn chuyên ngành, sách chuyên môn, báo cáo hay tài liệu tham khảo…
Trong các bài thi, kiểm tra đánh giá, từ lớn đến nhỏ, từ cấp trường đến tiểu bang thì kỹ năng tìm được ý chính chiếm số lượng câu hỏi khá nhiều.
==> Vậy khi dạy các em tìm ý chính, mình sẽ dạy những cách nào?
Như trong hình có ít nhất là 5 cách:
1. Tự hỏi mình “Đoạn này chủ yếu về đề tài gì? Những từ được lặp lại nhiều là gì?”
2. Nhìn vào đầu đề, tiêu đề bài viết. Ví dụ: Giá xăng đang tăng lên; Bảo tồn loài rùa biển ở đảo …
3. Nhìn hình minh họa
4. Nhiều khi ý chính nằm ngay trong câu đầu tiên hay cuói cùng của đoạn văn/bài viết
5. Tìm những từ ngữ, đoạn văn lặp đi lặp lại trong đoạn văn, bài viết
Một hình ảnh liên tưởng cho main idea & supporting details là chiếc ô/dù (với cán ô là ý chính) hay cái bàn với những chân bàn chính là những ý phụ trợ.
https://www.facebook.com/hockieumytainha/photos/a.3559311860751952/4959151774101280/?type=3&mibextid=K8Wfd2
Summarize/Retell
Đây là post đầu tiên trong loạt post về các phương pháp đọc hiểu, tiếp nối live stream mình làm dịp Giáng sinh vừa rồi.
Retell hay tóm tắt lại 1 câu chuyện , 1 quyển sách được Thu Hồng giới thiệu đầu tiên vì đây là một trong những strategies tương dối dễ cho các em. Nói là tương đối vì thực ra khi thực hành, đa số các em còn lúng túng và hay mắc thói quen chung: chép lại nguyên văn hay copy những câu thoại hay cả 1 trang truyện. Để tránh mắc lỗi này, mình luôn nhắc các em phải dùng lời văn của chính mình (retell in your own words). Nói thì dễ nhưng làm thì không dễ chút nào. Vậy làm thế nào để các em không mắc lỗi copy từ sách /truyện ra? Và dùng những cách gì để giúp các em tóm tắt truyện hiệu quả?
1. Đối với sách Non-fiction thì tóm tắt lại đơn giản hơn so với thể loại Fiction: chủ yếu là liệt kê những thông tin/facts chính. Các em có thể dùng Heading hay mục lục/contents đe dễ chọn thông tin và liệt kê ra. Mới bắt đầu tập tóm tắt thì chỉ cần các em nắm đc 1 ý chính/thông tin/fact là OK. Dần sẽ tăng lên 2-3, rồi 4-5 facts.
2. Tập cho các con paraphase/diễn xuôi để tránh việc copy từng câu chữ trong sách. Paraphase chủ yếu là tìm ý chính (5W+H) như ai, làm gì, ở đâu, cái gì.
Ví dụ: After Mom caught me horsing around, she banned me from watching TV until I read the book. (Original sentence)
==> I can't watch TV until I start my reading. (Paraphrased)
Cách nữa để paraphrase là dùng từ đồng nghĩa /synonyms . Như trong ví dụ trên thì thay vì nói "she banned me" thì nói "I can't ". Hoặc thay vì nói "read the book" thì nói "start my reading".
3. Khi retell Fiction thì phải dùng sequence words/order words (từ chỉ sự xâu chuỗi hay thứ tự thời gian). Ví dụ: first, later, next, last, finally. Nên hỏi các em những câu mở như :
- Tell me what happened first in the story?
- Then what did he do?
- What happened after the mom gave ...?
Phải dùng sequence words vì như trong live stream Thu Hồng đã nói: sách hư cấu hay Fiction phải đọc theo trình tự, khác với sách Non-Fiction.
4. Dùng graphic organizers sẽ giúp các em rát nhiều: như trong hình mình giới thiệu vài kiểu khác nhau- hình bàn tay, hay chia thành các ô theo chiều kim đồng hồ. Hình bàn tay có vẻ dễ nhớ cho các em nhất :
- who: characters, who are in the story?
- what: what happened, events (first , next , last )
- why: the problem, cause
- where: the setting (house, inside or outside, garden or castle...)
- When: morning or night, summer or winter....
- how : solutions, what did the characters do at the end or at each event.
Trong hình mình có cả anchor chart with sentence starters, giúp các em nhớ khi phải áp dụng từng strategy.
Cần hỏi thêm gì mọi người cứ comment nhé.
Một lần nữa lưu ý đây là những phương pháp đọc hiểu không chỉ áp dụng cho sách truyện TA mà cả sách TV và sách truyện bằng các thứ tiếng khác.
https://www.facebook.com/hockieumytainha/posts/1625654754117682
Make Connections
Đây là strategy thứ 2 trong loạt bài viết về các phương pháp đọc hiểu . Đây cũng là 1 strategy tương đối dễ cho các em. Make connection tức la tìm mối liên hệ giữa cai mình đang đọc, tìm hiểu với sự vật, sự việc, con người mình đã từng biết.
Có 3 cách make connection như sau:
Text to self: liên hệ giữa sách, truyện hay phim với bản thân mình hay những gì mình đã trải qua. Ví dụ:
- nếu bé đọc truyện về những con vật ở nông trại/farm animals thì bé có thể nói "A, con nhớ hôm nọ con cũng được đi trang trại", hay "Hôm nọ con vừa nhin thấy con gà/lợn /bò "...
- nếu xem phim hoạt hình thấy cảnh các bạn đang ăn bánh hay vui chơi thì liên hệ "Con thích ăn bánh đấy ", "Hôm nọ bà mua bánh cho con nhỉ "...
Text to text : liên hệ chéo giữa các truyện / phim với nhau, liên hệ giữa truyện/phim đang đọc/xem với những truyện/phim đã xem. Ví dụ:
- Nếu thấy cảnh giúp bạn trong truyện "Dế mèn phiêu lưu ký" thì bé sẽ nói "Con nhớ hôm nọ con đọc truyện "Bu Bu và bạn thân" cũng có đoạn các bạn giúp nhau.
- Truyện "Rùa và thỏ"/Turtle and the Hare làm con nhớ đến trong phim hoạt hình hôm nọ con xem cũng có nhân vật là bạn thỏ
- Đoạn kết của phim này có hậu giống như trong truyện
Lưu ý là khi make connections text-to-text, không nhất thiết là truyện mới liên hệ được với truyện, mà có thể liên hệ truyện với phim, với báo, với đĩa hay TV. Vì text trong TA được hiểu theo nghĩa rộng, bất cứ dạng truyền thông nào.
Text to world: trong 3 kiểu liên hệ thì kiểu này là khó nhất. Từ cuốn truyện đang đọc, các em phải liên hệ với thực tế. Ví dụ, đọc truyện "Rùa và thỏ ", các em có thể liên hệ là không nên kiêu ngạo. Hay xem phim Minions thì các em có thể liên hệ giữa một cảnh trong phim với những gì các em chứng kiến ngoài đời như "Hôm nọ con cũng thấy có bạn mặc bộ quần áo giống của bạn Minions- màu xanh và màu vàng"...
Khi liên hệ, để dễ cho các em, mình dùng mẫu câu mở đầu sẵn/sentence starters như:
- This reminds me of... (Cái này gợi cho con...)
- I remember... (Con nhớ...)
- I think of... (Con nghĩ về...)
Khi mới tập phương pháp này, đi từ dễ đên khó, tức là theo thứ tự mình nói ở trên: text to self đầu tiên rồi sau cùng mới text to world. Và tập với những gì trong đời sống hàng ngày trước, rồi mới áp dụng vào sách truyện đang đọc. Nhiều khi chúng ta make connections mỗi ngày mà không để ý đấy thôi, nhiều tình huống lắm: như "Ơ cái này giống cái hôm nọ mẹ mua cho con" hay "Đương đông cứ như lúc chạy loạn"...
ASK QUESTIONS
Strategy thứ 3 về đọc hiểu là tập đặt câu hỏi. Đặt câu hỏi giúp các em hiểu sách/truyện hơn và đi sâu được vấn đề/thông điệp của cuốn sách.
Việc đặt câu hỏi cũng là kỹ năng cần có cho các môn học khác, không chỉ môn đọc. Đặt câu hỏi , ngoài việc giúp các em hiểu sâu, còn kích thích sự đào sâu nghiên cứu. Và giống như những phương pháp đọc hiểu khác, ask questions có thể áp dụng đối với bất cứ sách nào , bằng ngôn ngữ nào , hay người đọc nào. Và ask questions cũng giúp các em kỹ năng sống và học tập nói chung. Đặt câu hỏi cũng giúp các em khả năng suy nghĩ mang tính phân tích, đánh giá (analytical and critical thinking).
Các em nhiều khi sốt ruột hỏi ngay từ đầu nao là tại sao, thế nao. Mình luôn nói với cac em rằng cứ tiếp tục đọc đi, nhiều khi câu trả lời ở đoạn/phần /chương tiếp theo.
Nên lưu ý rằng không phải lúc nào cũng tìm được câu trả lời cho các câu hỏi các em đặt ra trong cùng một quyển sách. Nhiều khi phải đọc thêm , xem thêm ở những chỗ khác, sách khác mới có câu trả lời. Và như thế lại thành hay vì tiếp thêm niềm hứng thú tìm hiểu , học hỏi, và ham đọc nữa .
Các cách đặt câu hỏi, ngoài mở đầu bằng 5W+H (who , what, where, when, why, how), còn những cách bắt đầu khác như:
- I wonder ....?
- I was curious...?
- I don't know why...?
- Will it...?
Các câu hỏi chia thành 3 dạng chính như sau:
Trước khi đọc:
Thường trước khi đọc , có thể hỏi những câu đơn giản như:
- Truyện /sách này về cái gì? (What is this book about ?)
- liệu cái kết thế nào? (What's the ending like?)
- Chủ đề truyện /sách là gì? (What's the topic? What's the main idea?)
Trong khi đọc:
Chủ yếu hỏi về những diễn biến /thông tin trong sách/truyện. Dung tất cả các mẫu câu hỏi với 5W+H và câu hỏi đóng với cách trả lời đúng sai (yes-no questions). Ví dụ như:
- Tại sao nhân vật lại hành động như thế? (Why did he/she do that?)
- Nhân vật đó làm thế liệu là tốt hay xấu (Is he/she a good or bad character?)
- Còn chuyện gì xảy ra/đã xảy ra? (What has happened? What will happen?)
Sau khi đọc xong:
Chủ yếu về những cảm nhận và ấn tượng về quyển sách. Ví dụ:
- Mình thích nhất truyện/sách này vì điểm gì? (What do I like most about the book?)
- Phần yêu thích nhất trong truyện /sách là phần nào? (What's my most favorite part ?)
- còn chỗ nào mình chưa hiểu không? (Is there anything else that I didn't get or understand? )
4-5-6 PREDICT, MAKE INFERENCES, DRAW CONCLUSIONS
Chiến lược đọc hiểu tiếp theo là suy đoán , suy luận, rut ra kết luận . Thu Hồng gộp 3 strategies này vào chung vì 3 cái liên quan chặt chẽ đến nhau.
Cả 3 đều yêu cầu người đọc phải dùng những thông tin đã đọc cộng với những gì mình biết/kinh nghiệm cá nhân để hiểu sách /truyện hơn. 3 strategy này xếp theo trình tự từ khó đến dễ:
Predict/Đoán:
Predict tức là dựa trên những gì mình đã đọc (nhân vật đã nói gì, làm gì, tính cách nhân vật biểu hiện ra sao cho đến chỗ mình đã đọc , chuyện gì đã diễn ra...) để đoán bước tiếp theo của nhân vật, tình huống.
Predict dễ hơn Make Inference và Draw conclusion vì có thể kiểm chứng được: đến đoạn sau, đoạn cuối truyện có thể xem những gì mình dự đoán có đúng không .
Ví dụ: ở trong truyện Three little pigs, nếu tên cáo sau khi đã phá ngôi nhà đầu tiên , bé có thể Predict là cáo sẽ phá ngôi nhà thứ 2.
Make inferences: suy luận
Make inferences khó hơn Predict vì không chỉ dựa trên những gì mình đọc từ sách , truyện mà còn phải kết hợp với kiến thức, kinh nghiệm ngoài đời.
Để tập strategy này, nên tập những tình huống nhỏ trước đã, rồi mới áp dụng vào truyện đang học/đọc.
Ví dụ: thấy bạn ướt lượt , con có thể suy ra là bạn không mang theo ô, hay gặp phải Vũng nước to. Ở lớp mình hay tập cho các bạn nhỏ những tình huống kiểu như thế. Hỏi các bạn như: nếu thấy ai mặt rất vui, theo con suy ra là gì? Nếu mọi khi mình đi phố này, hôm nay mình phải đi đường khác. Theo con tại sao?
Khi đã thạo thạo rồi mới áp dụng cho truyện. Có thể dùng những truỵen ngắn , truyện tranh trước, sau mới đến chuyện chương hồi .
Đây là strategy khó nhưng tuyệt vời vì nếu thạo các em sẽ hiểu được những ẩn ý của tác giả, những gi ma tác giả không viết ra; chính la khả năng "read between the lines"!
Ví dụ: trong truyện dân gian Nga nhổ củ cải, bác nông dân gọi hết người này đến người khác tới giúp, con thấy hay suy ra được điều gì? Câu trả lời có thể là : củ cải chắc phải to lắm, bác nông dân không nề Hà, luôn quyết tâm làm được việc . ..
Draw conclusions: Rút ra kết luận
Strategy này khó hơn Predict va Make Inferences vì ngoài suy luận, bé còn phải rút ra kết luận dựa trên những suy đoán, suy luận của mình. Xin lưu ý không cần đến đọc hết truyện mới rút ra kết luận. Có thể tập strategy này cứ sau mỗi đoạn hay chương. Rút ra kết luận có thể được tóm tắt là có hiểu biết mới dựa trên những gì đã đọc.
Khi tập strategy này, nên tập với những câu chuyện ngụ ngôn, nhất là truyện ngụ ngôn của Aesop/ Aesop fables. Vì truyện ngụ ngôn tương đối ngắn và bao giờ cũng có một bài học nhất định.
Những mẫu câu dùng cho cả 3 strategies này là:
-I think...
- I predict...
- This might be...
- I come to think...
https://www.facebook.com/hockieumytainha/posts/1675709845778839
ACTIVATE PRIOR KNOWLEDGE
Tiếp theo loạt post về những strategies dành cho đọc hiểu, Thu Hồng sẽ nói về vận dụng kiến thức nền hay Activate prior/background knowledge trong post này nhé. Kiến thức nền quan trọng vì nó giúp các em tiếp thu kiến thức mới nhanh hơn, sâu sắc hơn, đúng trọng tâm hơn.
Prior knowledge hay kiến thức nền gồm:
1. Vốn sống, những trải nghiệm đã có, từng làm
2. Môi trường , lối sống, văn hoá, gia đình
3. Những kiến thức thu lượm được từ việc đọc sách hay đi du lịch
Để có kiến thức nền phong phú thì
Cô giáo/phụ huynh Có thể làm những điều sau:
- trang bị kiến thức nền cho các bạn bé bằng cách nói , đọc nhiều chuyện /truyện
- Tạo cơ hội các em tiếp xúc với nhiều trải nghiệm khác nhau, nhiều dạng con người khác nhau
Học sinh/các bé có thể làm những điều sau:
- Đọc sách nhiều
- Đi du lịch nhiều
- Xem phim (nếu có) trước khi đọc truyện . Ví dụ trước khi đọc The BFG hay Harry Potter, hãy xem phim thử sao.
- Quan sát sự vật , sự việc liên quan đến chủ đề của sách. Ví dụ trước khi đọc sách về cây thì đi bộ ra ngoài hay vào rừng xem cây.
- Hỏi những người xung quanh những gì họ biết về chủ đề mình sắp đọc. Vi dụ nếu đọc sách về voi hay gấu thì hỏi bố mẹ, thầy cô, bạn bè xem họ biết những gì về 2 con vật này.
- Điền KWL chart hay Prior knowledge inventory: KWL là 1 graphic organizer tuyệt vời và phổ quát. 2 cột đầu tiên (Know & Want to know) thì điền trước khi đọc- những gi mình đã biết về chủ de hay nhân vật ; những gi mình muốn biết them. Cột cuối cùng (Learned) thì điền sau khi đọc xong- mình đã học được điều gì.
Ví dụ khi đọc truyện Three little pigs thì bố mẹ có thể khơi gợi kiến thức nền bằng cách hỏi các em những câu như" Con biết gì về con heo và con chó sói?, Chó sói thì thường sao nhỉ ?"... Hoặc trước khi đọc Diary of a Wimpy Kid thì hỏi "Theo con viết nhật ký thì như thế nào?, Con viết bao giờ chưa nhỉ? Con muốn biết viết nhật ký thế nào không?
Xin nhắc lại là những phương pháp đọc hiểu này áp dụng cho mọi loại sách , và sách bằng nhiều ngôn ngữ không chỉ TV hay TA.
Aug 01, 2023
